Қазақстан мұнай өңдеуді дамытудың ұзақмерзімді стратегиясын жүзеге асыруда

 Қазақстанда мұнай өңдеу көлемі тұрақты өсіп келеді: 2020 жылы 15,8 млн тоннадан 2024 жылы 17,9 млн тоннаға дейін артты. Бұл өсім — Үкіметтің 2022–2023 жылдары жүзеге асырған мұнай өнімдерін өндіру жүйесін реформалаудың кешенді жоспарының нәтижесі. Реформа Атырау, Павлодар және Шымкент мұнай өңдеу зауыттарын, сондай-ақ мұнай өнімдерін тарату және айналым жүйесін қамтыды.
 Реформа аясында өндірістік процестерге толық аудит жүргізілді, бірыңғай техникалық қызмет көрсету жүйесі қалпына келтірілді, мұнай өңдеудің біріктірілген моделі енгізілді, тиімсіз делдалдар жойылды. Агроөнеркәсіп кешеніне жанар-жағармайдың басым жеткізілуі қамтамасыз етіліп, отынның мақсатты бөлінуіне бақылау күшейтілді, мұнай өнімдерін елден және ЕАЭО аумағынан тыс жерге шығаруға шектеулер қойылды. Сондай-ақ көтерме және бөлшек бағаларды реттеу шаралары қабылданды. Осы қадамдар 2024 жылы ішкі нарықты тұрақтандыруға мүмкіндік берді: дизель отынының қоры 268 мың тоннадан 612 мың тоннаға дейін екі есе артты. АИ-92 және АИ-95 бензиндерінің қоры тиісінше 404 және 85 мың тоннаны құрады. Дизель мен бензинсіз қалған жанармай құю бекеттерінің саны 10 есеге азайды. Қазіргі уақытта ЖЖМ қоры жеткілікті деңгейде.
 Нәтижесінде, алғаш рет ішкі нарық толық қамтамасыз етілген жағдайда АИ-92 маркалы жоғары сапалы бензиннің артығы экспорттала бастады.
 Мемлекет басшысы еліміздің экономикасын әртараптандыру және көмірсутектерді терең өңдеуге басымдық беру міндетін қойды. Бұл бағыт Қазақстан үшін тек қажеттілік емес, баламасы жоқ жолға айналды.
 Осы орайда Үкімет 2040 жылға дейінгі мұнай өңдеу саласын дамыту тұжырымдамасын әзірледі. Құжат 2032 жылға дейін жұмыс істеп тұрған зауыттарды және Ақтау битум зауытын кеңейту, сондай-ақ 2030–2040 жылдар аралығында жылына 10 млн тонна мұнай өңдейтін жаңа ірі зауыт салу арқылы өңдеу қуатын 18 млн тоннадан 28 млн тоннаға дейін арттыруды көздейді. Бұл көрсеткіш мұнай өңдеуді жылына 38 млн тоннаға дейін жеткізеді. Осылайша, өндіру мен өңдеу арасындағы қатынас қазіргі 5:1 деңгейінен 2,8:1 деңгейіне дейін жақсарады. Бұл көрсеткіш технологиялық дамыған елдер — Сауд Арабиясы, Канада, Ресей, Қытай, АҚШ, Сингапур сынды мемлекеттердің тәжірибесіне сәйкес келеді.
 Бұдан бөлек, К6+ экологиялық стандарттарына көшу, мұнай өңдеу тереңдігін қазіргі 89%-дан 94%-ға және одан жоғары деңгейге дейін арттыру, мұнай-химия өнімдері мен экспортқа бағытталған өндірісті дамыту көзделіп отыр. Мұнай өңдеу зауыттарының технологиялық деңгейі отын-химия конфигурациялары есебінен Нельсон индексі бойынша 11-ден жоғары көрсеткішке жетеді (әлемдік орташа деңгей — 8–10). Сонымен қатар ғылыми-зерттеу инфрақұрылымы құрылады, бензол, параксилол, алкилат және басқа да өнімдерді өндіру арқылы терең өңдеу белсенді жүргізіледі.
 Тұжырымдаманы жүзеге асыруға шамамен 15–19 млрд АҚШ доллары көлемінде инвестиция тарту жоспарланған. Биыл мамыр айында Ақтау битум зауытын кеңейту жобасының іске қосылу рәсімі өтеді: зауыттың өңдеу қуаты жылына 1,5 млн тоннаға, ал битум өндірісі 750 мың тоннаға дейін артады. 2030 жылға дейін Шымкент мұнай өңдеу зауытының қуаты 6 млн тоннадан 12 млн тоннаға дейін ұлғайтылады. Павлодарда кеңейту екі кезеңде жүзеге асады: 2026 жылы – 6 млн тоннаға дейін, 2032 жылы – 8 млн тоннаға дейін. Атырау МӨЗ-де қайталама өңдеу қуаты 2028 жылға қарай 6,7 млн тоннаға дейін жеткізіледі.
 Аталған стратегия мұнайды терең өңдеуге инвестиция тартуға, ішкі нарықты жанар-жағармаймен толық қамтуға, мұнай-химия мен қолданбалы ғылымды дамытуға, білікті кадрларды даярлауға және қосылған құны жоғары мұнай өнімдерін экспорттауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ бұл елдің 2060 жылға қарай көміртек бейтараптығына қол жеткізуіне сеп болады.

 Казахстан наращивает мощности и глубину нефтепереработки в рамках новой долгосрочной стратегии

 Объёмы нефтепереработки в Казахстане стабильно растут: с 15,8 млн тонн в 2020 году до 17,9 млн тонн в 2024 году. Такой рост стал результатом реализации Правительством в 2022–2023 годах комплексного плана реформ системы производства нефтепродуктов, охватившего ключевые заводы страны — Атырауский, Павлодарский и Шымкентский НПЗ, а также систему распределения и оборота нефтепродуктов.
 В рамках реформ проведён полный аудит производственных процессов, восстановлена единая система технического обслуживания, внедрена комбинированная модель переработки нефти, устранены «непродуктивные» посредники. Обеспечен приоритет поставок ГСМ агропромышленному комплексу, усилен контроль за адресным распределением топлива, введены ограничения на вывоз нефтепродуктов за пределы страны и ЕАЭС, предприняты меры по выравниванию оптовых и розничных цен. Эти шаги позволили в 2024 году стабилизировать внутренний рынок ГСМ: объёмы дизельного топлива на складах увеличены вдвое — с 268 до 612 тыс. тонн, запасы бензина АИ-92 и АИ-95 составили 404 и 85 тыс. тонн, соответственно, число АЗС без дизельного топлива и автобензинов сократилось в 10 раз. Запасы ГСМ продолжают оставаться на достаточном уровне.
 Как результат, впервые за последние годы начат экспорт избытка автобензина высококачественного АИ-92 вместо полуфабрикатов, при условии первоочередного насыщения внутреннего рынка ГСМ.
 Глава государства поручил создать по-настоящему диверсифицированную и технологичную экономику, в т.ч. за счет приоритетности глубокой переработки углеводородов.
И этот путь для Казахстана не просто необходимость, этот путь уже безальтернативен.
Так, на стратегическом уровне Правительством разработана Концепция развития нефтеперерабатывающей отрасли Казахстана до 2040 года. Документ предусматривает поэтапное наращивание перерабатывающих мощностей с 18 до 28 млн тонн нефти к 2032 году за счёт расширения действующих НПЗ и Актауского битумного завода, а также строительство нового крупнотоннажного завода мощностью 10 млн тонн в период с 2030 по 2040 годы.
В совокупности переработка нефти достигнет 38 млн тонн в год, а соотношение добычи и переработки нефти улучшится с текущих 5 к 1 до 2,8 к 1 на примере таких технологически развитых стран, как Саудовская Аравия, Канада, Россия, Китай, США, Сингапур и многие другие.
Таким образом, будет обеспечен переход от сырьевой направленности на глубокую переработку углеводородов.
 Параллельно предусмотрен переход к экологическим стандартам топлива К6+, увеличение глубины переработки нефти с текущих 89 % до 94 % и выше, развитие нефтехимии и экспортной ориентации продукции. Технологический уровень НПЗ повысится до индекса Нельсона более 11 за счет топливно-нефтехимических конфигураций, при среднемировом уровне 8–10. Также планируется создание научно-исследовательской инфраструктуры и активизация глубокой переработки с производством бензола, параксилола, алкилатов и других продуктов.
 Общий объём инвестиций в реализацию Концепции оценивается в 15–19 млрд долларов США. Уже в мае этого года планируется церемония запуска по проекту расширения Актауского битумного завода — перерабатывающая мощность увеличена до 1,5 млн тонн нефти в год, производство битума — до 750 тыс. тонн. К 2030 году планируется удвоение мощности Шымкентского НПЗ с 6 до 12 млн тонн. В Павлодаре расширение будет проходить в два этапа: до 6 млн тонн в 2026 году и до 8 млн тонн в 2032 году. На Атырауском НПЗ вторичные мощности вырастут до 6,7 млн тонн в 2028 году.
 Реализация стратегии обеспечит привлечение инвестиций в глубокую переработку нефти, 100%-ное покрытие внутреннего спроса ГСМ, развитие нефтехимии и прикладной науки, подготовки рабочих кадров, а также экспорта высококачественных нефтепродуктов с добавленной стоимостью и будет способствовать достижению углеродной нейтральности страны к 2060 году в соответствии с международной ESG-повесткой.